Türk Silahlı Kuvvetlerinin Afrin Harekâtı nedeniyle haberlerde en sık karşımıza çıkan dil yanlışı:
– Teröristlerin geçiş güzergahında…
Yineleyelim; dilimize Farsçadan giren “güzergâh”, ‘yolüstü uğranan, geçilen yer’ demek. Dolayısıyla ‘geçiş‘ tamlayanı gereksiz; “teröristlerin güzergâhı” dememiz yeterli.
Bu arada, Doğu kökenli olduğu ve ‘ince g’ içerdiği için “güzergâh” sözcüğünde ‘g’yi izleyen ‘a’nın üzerine mutlaka ‘düzeltme imi’ (şapka) koymalıyız.
[Öte yandan, harekâtın henüz başlamadığı 17 Ocak günü İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener’in konuşması, Foks TV ekranına şöyle yansıtıldı: “Afrin’e müdahale yapıldığı ‘taktirde’ elbette devletimizin yanında olacağız.” ‘Değer biçme’ demek olan Arapça kökenli “takdir”; ‘d’ yerine ‘t’ harfiyle (taktir) yazılınca ‘damıtma’ anlamına gelir.]
‘BİNBİR HAL’!
CNN Türk’te, değerli gazeteci Emin Çapa’nın hazırlayıp sunduğu izlencenin, iri puntolarla ekrana yazılan adı:
“Dünyanın Binbir Hali“
Bu ancak dünya ölçeğinde ‘gıda maddelerinin toptan satıldığı pazarlar’ı konu alan bir izlencenin adı olabilir. Başlıkta kastedilen ise ‘durum’ anlamındaki Arapça kökenli “hâl” olduğu için bu sözcüğün ‘a’sının üzerine şapka koymak gerekir.
“Binbir” sözcüğünün yazımına (imla) gelince…
Rakamlar, yazıya dökülünce birbirinden ayrılır:
On beş; yüz seksen; iki bin on sekiz…
Ama, CNN Türk’ün başlığındaki“binbir” belli bir sayı değil, ‘birçok’ anlamında sıfat olduğu için bitişik yazılması doğru.
(Bu yazım kuralının iki istisnası var: Çek ve senetlerde ‘tahrifat’ı önlemek için sayılar yazıyla da bitişiktir; “Yalnızonbinyediyüz-liradır.” Ayrıca, iskambil oyunu “altmışaltı” gibi, kimi özellikli adlar da bitişiktir.)
‘ŞAPKA’NIN ÖNEMİ
Yazımda şapkanın önemini bizce en iyi gösteren örnek:
“Asa” sözcüğünün üç ayrı anlamı var:
1- Şapkasız yazılan -ve düz okunan- “asa”: Fotoğraf filminin ışığa duyarlılık derecesini ifade eder; yüz asalık film…
2- “Asâ”; son a’sı şapkalı -son hecesi uzun okunan – değnek, baston anlamlarındaki sözcük; Hz. Musa’nın asâsı…
3- “-âsâ”; her iki a’sı şapkalı – iki hecesi de uzun okunan- eklendiği sözcüklere ‘gibi’ anlamı kazandıran Farsça son ek; devâsâ (dev gibi)…
UNUTMAYALIM
Şapkayı hangi durumlarda kullanacağımızı anımsayalım:
1- Doğu kökenli sözcüklerde, ‘ince k’ ve ‘ince g’den sonra gelen ‘a’ ve ‘u’nun üzerine:
kâğıt, renkgârenk, mahkûm…
2- Yazılışı aynı, anlamları ayrı sözcükleri birbirinden ayırmak için:
hala (babanın kız kardeşi) – hâlâ (şimdiye dek); alem (bayrak, minare tepeliği) – âlem (dünya); dahi (bile) – dâhi (olağanüstü yetenekli, yaratıcı gücü olan kimse)…
3- Sıfat yapmak üzere adların sonuna getirilen ‘nispet i‘si ile sözcüklerin ‘-i durumu’nu birbirinden ayırmak üzere:
Osmanlı Tarihi – tarihî eser; Türk askeri – askerî okul; Atatürk resmi – Resmî Gazete …
Şapka kalktı, tezinde ayak direyen ‘kolaycı’ meslektaşlarımıza ise kulak asmayın!
GRAM GRAM ‘EPİGRAM’
Hamaset / Hakaret / Husumet… / Başarılarıyla (!) / Dolup taştı / Karnemiz / Kurtarma ödevi yine / Gerçek yerli ve millî / Mehmet’in / Af(e)rin!